Sauna in Finland

In het Nederlands is één Fins woord geslopen: sauna. De sauna is vaste prik in de levensstijl van de Finnen. Ze kunnen niet zonder.

We zijn al gewaarschuwd: in de Finse sauna gaat het er heel anders aan toe dan in Nederland. Allereerst zijn de sauna’s veel minder warm, 60 tot 70 graden is warm genoeg volgens de Finnen. Alles draait om ‘lolly’, het opgieten van water op de hete stenen zodat er stoom ontstaat en je nog meer gaat zweten. De sauna is een plek van welbevinden. Geen regels dus over hoe lang je het daarbinnen vol moet houden of dat het stil moet zijn. Je moet doen waar je je prettig bij voelt. Als je je in de sauna al wilt afspoelen omdat je het zo warm hebt, dan kan dat. Als je er liever even uit wil om daarna meteen de hitte weer te trotseren, geen probleem. Niemand let erop. Intussen rost men elkaar vrolijk af met berkentakken of juniper. En er wordt heel veel gelachen en gepraat. De sauna is ook een sociale aangelegenheid. Ik heb de Finnen nog nooit zoveel horen praten als in de sauna.

De traditionele Finse sauna

De sauna’s die we gaan bezoeken zijn traditionele sauna’s: ze worden op hout gestookt. Voor de rooksauna wordt ’s ochtends het vuur al aangemaakt: het duurt 6 tot 8 uur om de stenen op te warmen. Alle rook blijft in de sauna totdat deze heet genoeg is en klaar voor gebruik. Dan gaat de rook eruit de en de mensen erin. De Finnen zweren bij de aangename zachte lucht van de rooksauna. Ik vraag me af of ik dat ook zo zal ervaren... Verder heeft elke sauna een sauna elf. Deze tonttu zorgt ervoor dat iedereen zich op zijn gemak voelt en houdt een oogje in het zeil. Best geruststellend want ik krijg het idee dat de Finnen het begrip ‘wellness’ een stuk ruiger opvatten dan wij. Wat wil je, we zijn hier in de Lapse wildernis.

De sauna van Isokenkaisten Klubi

Op weg naar Isokenkaisten Klubi zien we eerst nog wat huizen en af en toe een kleine boerderij maar al snel gaat de verharde weg over in grind en zijn we omringd door heuvels met naald- en berkenbossen. Niemandsland, letterlijk, want de lodge ligt tegen de Russische grens aan en de borden op het land waarschuwen ons om niet verder te gaan. Als we morgen ook nog van de sauna willen genieten tenminste. Bij aankomst zijn we overrompeld. Door de prachtige setting van deze rustieke lodge maar ook door de wervelwind van Finse efficiëntie en overrompelende gastvrijheid van de gastvrouwen Katja en Sirpa. Zij manen ons direct tot omkleden. Iedereen krijgt een lekker badjas, slippers en een muts en in kaboutercolonne gaan we achter de Finse zussen aan naar de rooksauna op hun landgoed.

Terwijl ik nog aan het bekomen ben van alle indrukken van deze prachtige lodge krijgen we een cocktail van bessen en kruiden uit het bos aangeboden, roggetoast met een tapenade van wortel en zelf geplukte paddenstoelen. De zussen zijn trots op de sauna die hun vader heeft gebouwd en opgestookt. Terwijl we nog wat onwennig op linnen handdoeken in de zwartgeblakerde sauna zitten vertellen ze honderduit over hun familiebedrijf en de geweldige eigenschappen van het turfmasker dat we dadelijk op onze warme zweterige huid kunnen smeren. De andere sauna elf houdt zich bescheiden op de achtergrond en houdt af en toe vragend de houten lepel met water omhoog: nog een keer opgieten? Ik geniet in stilte van de rokerige geur van de sauna, de verrassend zachte lucht en de weldadige warmte. Het geluid van de stemmen dringt naar de achtergrond. Ik bevind mij in een sauna diep in de Lapse wildernis. Als het me hier te warm wordt, loop ik de veranda op om te genieten van het uitzicht op het meer en de bossen van Rusland. Of ik loop het pad af naar de steiger en daal af via het trapje voor een verkwikkend dompelbad. Ik ben op mijn gemak hier.

Met onze badjassen en slippers aan, stappen we de bus in. De zussen zwaaien ons hartelijk uit en de sauna elf vertelt ons dat ons nog een heerlijke sauna te wachten staat, dit keer op een voormalige boerderij in de heuvels bij Kuusamo.
 
Niet alleen de sauna wordt daar op hout gestookt, ook de hottub. Opnieuw komen we aan op een prachtige locatie, een karakteristiek rood houten huis met witte kozijnen. Binnen branden kaarsen, knappert het haardvuur en staan heerlijke alcoholvrije drankjes klaar van bessen, bladeren en kruiden. Het uitzicht vanaf de veranda is adembenemend. Het is opgeklaard en de avondzon zet de bossen rondom het meer in een gouden gloed. Het water van het meer is spiegelglad. Een panorama als een puzzel van 1000 stukjes. Een aantal van ons stapt direct de hottub in om al badderend van het uitzicht te genieten. Heel attent vult de sauna elf de drankjes bij op de badrand. 

De verhalen van de sauna elf

Ik ben flink afgekoeld van het gedraal op de veranda en het is heerlijk om de sauna in te gaan. Ik kan me nu al voorstellen dat de Finnen niet zonder kunnen. Stiekem ben ik trots dat ik de hitte zo goed verdragen kan. Maar misschien is het hier maar 60 graden. Het valt me weer op hoe zacht de lucht in de sauna is. Niks brandende neusgaten en je kunt vrij ademen. De elf vertelt me dat het ook anders kan. Bij de laatste sauna kampioenschappen in Finland was de finale tussen een Pool en een Fin. De sauna was 110 graden en de Pool overleefde het niet dus de Fin won. Maar hij ligt al twee jaar met brandwonden in het ziekenhuis. “Dat was een beetje dom” was zijn commentaar. 

Er zijn nog meer mooie verhalen, dit keer van Eveliina, de vrouwelijke sauna elf. Het is traditie om als bruid het vrijgezellenfeest in de sauna te vieren. Natuurlijk wordt er flink gelachen, gegeten en gedronken maar er is ook een ritueel. De bruid moet in de sauna op de naaldtakken van de jeneverbesstruik zitten, want de weg van het huwelijk is ook nooit helemaal zonder obstakels. Daarnaast moet ze naakt de sauna uitrennen en luidkeels de namen roepen van al haar ex-geliefden, zodat ze worden losgelaten. Op die manier kan de bruid gereinigd van alle zorgen en zonden het huwelijk in. De berkentakken kende ik al, goed voor de bloedsomloop, maar jeneverbes? Triomfantelijk houdt de sauna elf een gevaarlijk uitziende bos takken omhoog. Of ik het misschien wil proberen? Heel goed tegen spier- en gewrichtspijn en mijn vastzittende schouders kunnen wel wat stimulans gebruiken. De elf hanteert de takken met zachte hand maar ik schrik me wild van de eerste naalden in mijn rug. Niet alleen mijn huid maar mijn hele lichaam reageert. Eerst verstijf ik maar het went snel. Dat doet wellness in de wildernis met je.

Dineren na een sauna sessie

Heerlijk rozig en ontzettend hongerig gaan we aan tafel bij Matti en Tanja Pohjola. De eetkamer van hun boerderij heeft een enorme stenen kachel met oven in de hoek. Matti is al de hele middag bezig in de keuken en we horen dat er elandenvlees voor ons is gebraden. Maar eerst worden we getrakteerd op een tapas variant van traditioneel Fins eten. Aan één stuk door komen er schaaltjes op tafel met allerlei verschillende gerechten. Paté van rode biet, ceviche van vis uit het meer, zelfgebakken moutbrood, salade uit de moestuin, gemarineerde rode uiten, gerookte zalm met mierikswortel crème, paddenstoelen crème en nog veel meer.
 
De eland is als stoofvlees, zacht gegaard in een jus van bessen, kruiden en rode wijn. De smaak is meer dan wild en past helemaal bij deze locatie. Verrassend genoeg heb ik nog ruimte genoeg voor het dessert: rabarbercake met vanillesaus. Ik heb mijn lichaam meer dan verwend vandaag. De stress en vervuilde lucht van Nederland is uit mijn lichaam verdreven. In plaats daarvan heb ik het stilte gegeven, schone lucht, weldadige warmte, koel kristalhelder water en puur en lekker eten, allemaal rechtstreeks uit de wildernis. 

De sauna van Iisakki

We zijn in Iisakki, een replica van een oud dorp dat door de vroegere gevechten om de landsgrenzen nu in Rusland ligt. In het noorden van Finland zijn maar weinig huizen en kerken bewaard gebleven door oorlog en verwoesting door brand. Met behulp van materiaal van historische huizen uit andere delen van het land staan hier inmiddels 17 gebouwen. Wij hebben net onze intrek genomen in Papin Talo, het priesterhuis. Uiteraard is er ook een sauna in Iisakki en terwijl wij genieten van de zon aan het water, worden de laatste voorbereidingen getroffen voor ons bezoek. Hapjes en drankjes gaan naar binnen, handdoeken en flesjes water worden neergelegd en buiten is een vuur aangemaakt. De sauna zelf is al uren eerder aangemaakt en wordt bewust op een lage temperatuur van 50 graden gehouden. Dat moet want we gaan deze sauna op een hele nieuwe manier ervaren: met sauna yoga. Een vorm van yoga die -uiteraard- door een Finse is ontwikkeld. We weten niet zo goed wat we hiervan moeten denken. Is een sauna niet bedoeld om te ontspannen? Maar Hanna legt ons uit dat juist de inspanning die je lichaam moet leveren en de concentratie op de houding en ademhaling maakt dat je lichaam met je geest in balans komt. 

Vooralsnog ben ik vooral onrustig over wat er komen gaat. Ik inspecteer de saunabank en vraag me af of die niet veel te hard is om oefeningen op te doen. We zijn even wat lacherig maar Hanna legt ons kalm uit wat de bedoeling is en haar stem brengt me al snel tot rust. Ze zit op een klein krukje midden in de sauna en begint met een aantal eenvoudige houdingen. Ik volg haar, als in een soort trance. Eerst is mijn concentratie vooral gericht op dat ik het niet verkeerd wil doen maar langzaamaan kom ik in een ritme. Mijn lichaam volgt de bewegingen en mijn gedachten gaan mee. De inspanning is nog maar minimaal maar in een mum van tijd glimmen we van het zweet. In hetzelfde ritme van de oefeningen geeft Hanna ons aan om steeds water te drinken. Haar zorgzaamheid, de warmte van de sauna, de langzame bewegingen en de trage inspanning: het voelt als cocooning. Is dit nu mindfullness? Wellness? Welbevinden? De vraag komt boven maar ik laat hem net zo makkelijk weer los. Voor even bestaat er geen tijd, plaats en ruimte meer. Ik ben in Lapland.

In de winter naar dit voormalige priesterhuis? Boek de 8-daagse wintervakantie naar Papin Talo Lodge. Liever in de zomer overnachten in en genieten van Papin Talo Lodge? Boek de Noordkaap Exclusief Fly & Drive.

 

Een duik in het heilige Pyhajärvi meer

Het enorme raam in de Pyhäpillo sauna biedt een fenomenaal uitzicht op het meer Pyhäjärvi. Aan de overkant rijst de berg Pyhävaara boven het water uit. Er is geen zuchtje wind en het landschap met de roze en lila avondhemel wordt prachtig weerspiegeld. Een bijzondere plek. Lange tijd was dit een offerplaats voor de Sami. Pyhä betekent zoiets als heilig of gewijd. Het verhaal gaat dat er een enorm bolvormig rotsblok op de top van de heuvel lag waar de Sami bijzondere krachten aan toekenden. In de tijd van de kerstening verklaarde de heersende priester dat het maar eens uit moest zijn met dat heidense bijgeloof. Om er voor eens en voor altijd vanaf te zijn eiste hij in een verordening dat de steen daar werd weggehaald. Een grote groep mannen liet het gevaarte de berg afrollen. Het rotsblok sloeg een enorme krater aan de voet van de heuvel en schijnt op de bodem van het meer te liggen. Of het waar is weet ik niet maar een feit is dat het meer met haar 75 meter diepte een van de diepste meren van Lapland is. Nog even in de sauna en ik ben warm genoeg om me voorzichtig te laten zakken in de koele diepten van dit heilige water. Het is kristalhelder en ijzig koud, zo’n 8 graden hoor ik later maar het gevoel dit enorme meer helemaal voor mezelf te hebben is groots. Met forse slagen zwem ik een eindje het meer op, mijn ogen gericht op de heilige berg. Ik weet zeker dat ik speciale toestemming heb om deze heilige plek te betreden.

Even later zit ik weer lekker op te warmen en kijk ik vanachter het raam hoe de een na de andere stomende saunaganger de veranda oploopt om -de easy way- te genieten van het uitzicht met een drankje en een hapje of -the hard way- dapper het koude water van het meer ingaat. De sauna elf gooit nog wat water op de stenen en mijn huid wordt alweer lekker vochtig en warm.

Een trationeel sauna ritueel

Tijd voor een ander ritueel. Een sauna treatment in de vorm van een scrub: gemaakt van jeneverbes, kruiden, zout en honing. Voor na de sauna krijg ik een glibberig groen goedje in een potje uit Rusland, goed voor een glanzende huid. Voor mijn haren is er teershampoo: de Finnen zweren bij de rokerige geur en als ik het goed begrepen heb, schreeuwen mijn haar en hoofdhuid om dit goedje. De scrub is heerlijk zacht en romig en het grove zout lost bijna als vanzelf op in mijn huid. Om mij heen wordt er lustig op los geslagen met berkentakken, men scrubt elkaars rug en er wordt uitgebreid van gedachten gewisseld of al die verschillende kruiden nou echt helende eigenschappen hebben. Sauna is hier vooral een sociale aangelegenheid. Je hoeft niet verplicht stil te zijn. Het mag wel. Er is geen regel over hoe lang een saunagang moet duren en hoe je daarna af moet koelen en je lichaam tot rust moet laten komen. Löyly is geen ritueel dat geleid wordt door een professionele opgieter: iedereen kan een lepel met water op de hete stenen kieperen. De sauna is hier vooral een sociale aangelegenheid met als bijkomstigheid de reiniging van lichaam en geest. Ik weet zeker dat die offerplaats van de Sami precies dezelfde functie had.